Οι «δίκαιες τιμές» των προϊόντων

Υπάρχει ένα διαρκές ερώτημα στην ελληνική κοινωνία: πώς μπορεί να απονεμηθεί δικαιοσύνη από την αγορά; Η κουβέντα πάντα καταλήγει στην παλαιά κομμουνιστική όσο και ρομαντική ρήση, «καθείς σύμφωνα με τις δυνατότητές του, καθείς σύμφωνα με τις ανάγκες του». Ετσι, κάθε φορά ο «τυπικός οικογενειάρχης» είναι στο επίκεντρο. Πόσα ευρώ θα μπορούσε να πληρώνει αυτός ο ιδεότυπος της οικονομικής μονάδας ώστε να είναι «δίκαιη» η τιμή ενός προϊόντος;

Με βάση όμως αυτό το σκεπτικό, τα πράγματα θολώνουν. Κανείς δεν μπορεί να ορίσει τη δίκαιη τιμή, διότι ουδείς μπορεί να ορίσει τον τυπικό οικογενειάρχη (έχει εισόδημα 10.000 ευρώ τον χρόνο, 12.000, 15.000;) και κανείς δεν μπορεί να βρει ποιες είναι οι πραγματικές του ανάγκες. Ετσι, η συζήτηση τραβάει σε μάκρος και βεβαίως πόντους κερδίζουν όσοι μινιμαλίζουν ως προς τη «δίκαιη τιμή» των προϊόντων. Ετσι κι αλλιώς, η «δίκαιη τιμή» ορίζεται πάντα το εισόδημα των φτωχότερων.

Η συζήτηση περί του ύψους των τιμολογίων των προϊόντων και των υπηρεσιών θυμίζει την κουβέντα που είχαν τον Μεσαίωνα περί «δίκαιης τιμής». Ενέχει κατ’ αρχήν στοιχεία εικονικής πραγματικότητας. Ουδείς, για παράδειγμα, ρωτάει πόσο στοιχίζει η παραγωγή του προϊόντος. Ολοι αναφέρονται σε έναν οιονεί Ελληνα καταναλωτή ο οποίος δύναται ή δεν δύναται να πληρώσει τα 20, τα 30 ή τα 40 ευρώ τον μήνα. Κανείς δεν ρωτάει: Αν οι εισπράξεις υπολείπονται του κόστους, ποιος θα καλύψει τη διαφορά;

Το πρόβλημα με τον διάλογο περί «δίκαιης τιμής» των προϊόντων ή υπηρεσιών δεν είναι το μεταφυσικό περιεχόμενό της. Στην Ελλάδα γίνονται πολλές κουβέντες για το φύλο των αγγέλων. Είναι κυρίως ότι φτιάχνεται ένα θολό τοπίο στο οποίο διάφοροι τσαλαβουτούν. Θα το έχετε δει στα δελτία ειδήσεων που χρόνια τώρα ψάχνουν τη «δίκαιη τιμή» της ντομάτας. «Πώς θα ζήσω πενταμελή οικογένεια με 2 ευρώ (ανά κιλό) την ντομάτα;» διαμαρτύρεται ο αγρότης. «Πώς θα ζήσουμε εμείς με 500 ευρώ σύνταξη και 2 ευρώ την ντομάτα» γκρινιάζει ο συνταξιούχος. Δίκιο έχουν και οι δύο, επειδή ακριβώς η συζήτηση δεν γίνεται επί του πραγματικού, αλλά επί ενός ασαφούς «δικαίου». Οταν όμως υπάρχουν πολλά «δίκια» δεν υπάρχει και λύση. Και όταν δεν υπάρχει λύση υπάρχει γκρίνια, η οποία μπορεί να γεμίζει τον τηλεοπτικό χρόνο, αλλά γεμίζει και τις κάλπες των λαϊκιστών. Εκείνων, δηλαδή, που φωνασκούν για το χαμηλό εισόδημα των αγροτών και ταυτόχρονα διαμαρτύρονται για τις υψηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων.

Εχουμε μπει χρόνια τώρα στη συζήτηση της «δίκαιης οικονομίας. Ποτέ δεν μπαίνουμε στη συζήτηση της πραγματικής οικονομίας. Το ερώτημα δεν είναι «πόσα πρέπει να παίρνει ο αγρότης για να ζήσει ή να νιώθει καλά», αλλά «τι πρέπει να κάνει ο αγρότης για να νιώθουν οι καταναλωτές του καλά, ώστε να επιβραβεύσουν τις επιλογές του και να αυξηθεί το εισόδημά του». Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι η πραγματική οικονομία έχει δυστυχώς μόνον αριθμούς: Εσοδα και έξοδα. Και οι αριθμοί δεν είναι δίκαιοι, ούτε καν άδικοι. Αποτυπώνουν απλώς την πραγματικότητα στη βάση της οποίας πρέπει, επιτέλους, να αρχίσουμε να συζητάμε.